Genetyka 3 (19-12-2012)
Genetyka 3 (19-12-2012), Biologia, Wykłady Kurnat, Tegoroczne (2012-2013) notatki z genetyki, Tegoroczne ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Grupa P → p2 jeśli nie ma antygenu p1. Zadania robić jak w książce kazano, bo to co jest
w poprzednim wykładzie jest z ubiegłorocznych danych i jeszcze nie weszło do zeszytu ćwiczeń.
Układy grupowe osocza – ciąg dalszy
Układ grupowy haptoglobin
Chromosom 16.
Prawdopodobieństwo wyłączenia ojcostwa ~18%. Należą do
alfa-2-globulin.
Mają zdolność do wiązania wolnej hemoglobiny. Dziedziczy się
kodominująco
, zatem
z fenotypów można wnioskować o genotypach. Stosując nowoczesne metody stwierdzono, że
występują w obrębie haptoglobin w elektroforezie pasma wędrujacego szybko, fast – z literką
F, np. Hp1f, i slow (wolne) z literką s, np. Hp2ss, Hp2fs
5 alleli: 1f, 1s, 2ff, 2ss, 2fs, oprócz tego b,d, m, l.
Najczęstszy Hp 2-1, najrzadszy Hp 1-1
Układ grupowy Gc
Frakcja alfa-2-globuliny
, różne geny gc
1f
, gc
1s
, gc
2,
Gc
ab
, gcchip. Gcx, gcz wyłączenie ojcostwa z
prawdopodobieństwem 16,6%.
Najczęstszy Gc 1-1, najrzadszy Gc2-2.
Układ grupowy transferyn
Chromosom 3
Beta-1globuliny.
Geny Tf C, Tf C, Tf D, Tf Chi (chińczycy), Tf Fin (finowie), Tf bo-1(ojcostwo prawie sto
procent!).
Tf B Tf B→ Tf B-B
Fenotypy Tf B-B, Tf B-C, Tf C-C itd.
Układ grupowy ceruloplazminy
alfa-globulina, geny Cp a, Cp b,
fenotypy: Cp a, Cp ab, Cp b, Cp ac, Cp bc, Cp a-nh, Cp b-nh. Fenotyp na podstawie genotypu.
Układ fosfatazy kwaśnej
Przydatny w badaniach spornego ojcostwa. Geny P
a
, P
b
, P
c
.
Rzadko wystepują genotypy rb, ra, rc, da, db, b0, a0.
Najczęstsze fenotypy to P ba i P b
Układ fosfatazy fosfoglikolanowej
Fenotyp → genotyp. Fenotypy PGP 1 (czyli genotyp PGP 1 PGP 1), PGP 2, PGP 3, PGP 1-2, PGP
1-3, PGP 2-3
Trzy kodominujące allele PGP 1, PGP 2 i PGP 3.
Techniki i testy serologiczne
Do wykrycia antygenów o słabej ekspresji: przeciwciała monoklonalne, monoswoiste, skierowane
do określonej determinanty antygenowej.
Otrzymywanie: podanie antygenu myszom, połączenie długo żyjącego z krótkożyjącym limofcytem
→ przeciwciała monoklonalne.
1. Reakcja antygen-przeciwciało.
2. Test bezpośredniej aglutynacji. Wykrywanie przeciwciał klasy M.
3. Testy enzymatyczne przy wykrywaniu przeciwciał niekompletnych układu Rh.
4. PCR – wykrywanie antygenów krwinek czerwonych.
Teratogeneza i mutageneza
Mogą powodować zaburzenia struktury i funkcji organizmu, ale różni ich mechanizm działania.
Teratogeny
powodują uszkodzenia, zaburzając pośrednio lub bezpośrednio rozwój embrionu lub
płodu.
Mutageny
zmieniają informację genetyczną, jeżeli zostanie zmieniona w komórkach rozrodczych
powstaje choroba dziedziczna, jeżeli zostanie zmieniona w komórkach autosomalnych, wtedy
powstaje choroba nowotworowa.
Teratogeny
działają w okresie życia embrionalnego/płodowego, mogą to być czynniki
środowiskowe, leki (każda substancja wprowadzona do organizmu wywołująca efekt, czyli alkohol
też), narkotyki, środki chemiczne (w miejscu pracy, glebie, wodzie itd.).
Teratologia kliniczna
– bada zależności pomiędzy występowaniem wad wrodzonych u dzieci a
narażeniem na czynniki teratogenne. Bada ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dzieci kobiet
narażonych na czynniki teratogenne oraz określa stopień ryzyka urodzenia dziecka z wadami przez
kobietę, która w ciąży przyjmowała leki bądź była narażona na działanie innych czynników
teratogennych.
Brak jest teratogenów absolutnych. Pewne czynniki wykazują to działanie w określonych
okolicznościach i warunkach. Ważny jest:
–czas narażenia,
–okoliczności,
–rodzaj czynnika.
Żaden czynnik teratogenny trzymany w ręku raczej nie zadziała. Każdy czynnik, który wnika do
organizmu kobiety może się okazać teratogenny, nawet sól kuchenna.
Płód nie jest miniaturą dorosłego człowieka. To, że związek nie działa na dorosłego, nie znaczy, że
nie zadziała na embrion/płód. Związane jest to z tym, ze procesy, które są zaangażowane w
organogenezę są inne od utrzymujących organizm już ukształtowany.
Działają na
określonych etapach rozwoju embrionalnego.
Najbardziej podatne pomiędzy
2 a 10
tygodniem
ciąży, czyli 4-12 tydzień od ostatniej miesiączki. Jest to okres, w którym kształtuje się
większość organów, narządów, a każdy ma określony czas, który jest najbardziej bezpieczny.
Jest to o tyle niebezpieczne, że kobieta może nie wiedzieć o ciąży i pewne czynniki teratogenne
mogą zadziałać.
U kobiet w wieku rozrodczym
nie wiadomo, czy nie jest w ciąży,
nie należy
zapisywać teratogennych leków
. Wypisując leki należy się upewnić o ciąży i interakcjach z
innymi lekami. Jeśli wiadomo o ciąży, nie należy dawać czegokolwiek bez istotnych podstaw.
Okres
1-2 tydzień
to okres, gdy zarodek jest mało podatny na teratogeny, ponieważ składa się z
niewielu komórek i są dwa wyjścia: albo uszkodzenia zostaną naprawione bo jest ich mało, albo
zarodek obumiera.
Po 10 tygodniu większość struktur jest ukształtowana, więc prawdopodobieństwo
malformacji
jest
niewielkie. Mogą natomiast spowodować
zaburzenia rozwoju lub dojrzewania tkanek
, albo tzw
dysrupcje
, czyli przerwanie ciągłości tkanek. Wówczas następstwem będzie upośledzenie rozwoju
płodu i zaburzenia funkcji OUN.
Wrażliwość jest indywidualnie zróżnicowana. Zależy od indywidualnej wrażliwości matki oraz
płodu.
Narażenie na
mieszaniny związków teratogennych
: efekt ich działania może być
odmienny
od
działania każdego z nich oddzielnie. Działanie może być większe, mniejsze, pośrednie.
Narażenie na czynniki teratogenne częściej daje raczej
zespół wad
niż pojedynczą wadę. Przykład:
embriopatie, które powstają po zakażeniach wirusem różyczki.
Czynniki teratogenne
Są odpowiedzialne za
10% wszystkich wad.
Można je zaklasyfikować do kilku grup:
–niektóre
zaburzenia metaboliczne u matki
(endogenne dla matki, prowadzą do zaburzeń
u płodu). Cukrzyca insulinozależna → ryzyko wystąpienia wady u jej dziecka jest 2-3 razy
wyższe niż średnie ryzyko w tej populacji. Najczęściej u tych dzieci występują wady serca
i wady cewy nerwowej. Wiele z tych wad można wykryć w badaniach prenatalnych
wykonując USG o wysokiej rozdzielczości, lub echokardiografię płodu, lub określając
poziom alfa-fetoproteiny. Zatem
kobiety z cukrzycą
powinny mieć wykonywane
badania
prenatalne.
U dzieci kobiet w cukrzycy występują raczej malformacje w pierwszym
okresie ciąży. Kobieta powinna przygotować organizm przed zajściem w ciążę. Kobiety
chore na
fenyloketonurię
, nieleczone w czasie ciąży. Zaburzenie metaboliczne u matki
może skutkować upośledzeniem umysłowym u dzieci, małogłowiem, innymi wadami
wrodzonymi. Dzieci ich zwykle nie chorują na fenyloketonurię, a powstające u nich
zaburzenia wynikają z podwyższonego poziomu fenyloalaniny w płynie owodniowym.
Kobiety chorujące na
toczeń rumieniowaty
→ dzieci mają podwyższone ryzyko zaburzeń
przewodnictwa w mięśniu sercowym, mogą być przejściowe lub trwałe, ale prawie zawsze
mogą doprowadzić do zgonu.
–
Czynniki infekcyjne
. Kiła matki może spowodować u noworodka i dziecka (a nawet
wcześniej obumarcie płodu) zaburzenia pod postacią zapalenia błony śluzowej nosa,
różnego typu zmian skórnych, powiększenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia),
zapalenie opon mózgowych i mózgu, zapalenie kości i chrząstek. Inny patogen:
Toksoplasma gondii
. Może wywołać wrodzoną toksoplazmozę, która przez wiele lat może
być bez objawów i ujawnić się w wieku wczesnoszkolnym. Charakteryzuje się wrodzonym
zwapnieniem śródczaszkowym, upośledzeniem umysłowym, zapaleniem naczyniówki
i siatkówki, wodogłowiem lub małogłowiem.
Wirus różyczki
– najbardziej niebezpieczny,
występuje hepatosplenomegalia, rumień, żółtaczka, małogłowie, zaćma, głuchota, wrodzone
wady serca, upośledzenie umysłowe.
Wirus cytomegalii
prowadzi do uszkodzeń rozwoju
płodu, do powiększenia wątroby i śledziony, niedokrwistości hemolitycznej, rumienia,
żółtaczki, zwapnień śródczaszkowych i do małogłowia. Infekcje związane z
wirusem ospy
wietrznej
są niezwykle rzadkie u ciężarnych, ale mogą mieć poważne następstwa:
uszkodzenia i bliznowacenie skóry, skrócenie kończyn, czy zaniki kory mózgowej.
Zarażenie HIV
prowadzi do śmierci we wczesnym dzieciństwie, może występować
małogłowie i upośledzenie rozwoju.
Zakażenie parwowirusem
prowadzi do ciężkiej
niedokrwistości, obrzęków, do śmierci.
–
Promieniowanie jonizując
e
: uszkadza DNA, może zaburzyć rozwój embrionu, np.
stosowanie naświetlań matki w
radioterapii chorób nowotworowych
w ciąży może
prowadzić do małogłowia i upośledzenia umysłowego; ale
nie musi!
Przypadek: podczas
nowotworu mózgu naświetlania, rozwój dziecka był prawidłowy. Promieniowanie
stosowane w diagnostyce np.
RTG
nie powinien teoretycznie źle działać na płód, chyba że
RTG miednicy czy kości udowej, niemniej nie wolno pod żadnym pozorem (prócz siły
wyższej) zlecać zdjęć kobiety od momentu zajścia w ciążę.
Jod radioaktywny
gromadzony
w tarczycy płodu od 13 tygodnia może być przyczyną kretynizmu.
–
Czynniki środowiskowe i związki chemiczne w miejscu pracy.
Metale ciężkie
są szczególnie niekorzystne, zwłaszcza ołów.
Ołów
może znaleźć się w mleku czy sałacie,
może to prowadzić do uszkodzenia OUN u płodu. Czynniki środowiskowe:
hipertermia
,
temperatura powyżej 40 stopni Celsjusza u ciężarnej może powodować działanie
teratogenne, niekoniecznie od infekcji – od sauny w 105 stopniach też nie są korzystne.
–
Używki i narkotyki.
Pierwsze miejsce należy do alkoholu: klasyczny
zespół alkoholowy
u nałogowych alkoholiczek, wystarczy 1,5 litra codziennie piwa, żeby u dziecka rozwinął
się zespół alkoholowy. Albo „setka” codziennie.
Objawy zespołu alkoholowego
: niedobór
wzrostu, upośledzenie umysłowe, zaburzenia zachowania, charakterystyczne cechy
dymorficzne twarzy: krótkie szpary powiekowe, niedorozwój środkowej części twarzy,
długa i płytka rynienka nosowo-wargowa, wąska czerwień wargi górnej; mogą występować
zaburzenia w budowie mózgu czy wady serca. Okazjonalne spożywanie alkoholu też może
być szkodliwe, dość znacząco; może to spowodować obniżenie wzrostu, zdolności
intelektualnych, zaburzenia zachowania.
–
Używki i narkotyki
. Często występuje
wąchanie rozpuszczalników organicznych
. Środki
wziewne mają dobrą rozpuszczalność w tłuszczach, przenikają do OUN, wywołując zmiany
w mózgu. Matka w ciąży wdycha → uszkadza to oba mózgi.
–
Leki.
Nawet w dawkach terapeutycznych mogą być przyczyną powstawania wad u dzieci.
Afera z Talidomidem.
Leki cytotoksyczne
– np. Metotreksat, są przeciwnowotworowe,
działają na komórki szybko dzielące się, czyli często również komórki płodu.
Padaczka
i leki przeciwdrgawkowe
: mogą wystąpić wady wrodzone płodu, gdy kobieta stosuje nie
jeden lecz kilka leków (co jest częste), wtedy znacznie ryzyko rośnie.
Witamina A
→
wydaje się, że skoro witamina, to jest zdrowa, ale może prowadzić do zaburzeń rozwoju
twarzoczaszki, mózgu, serca, i innych narządów.
Antybiotyk
uważany za bezpieczny (choć
może uczulać), czyli najmniej szkodliwy –
penicylina
– może działać teratogennie. Czasem
piszą, że nie przeprowadzono badań w zakresie ciężarnych.
Mutageny:
Uszkadzają DNA lub chromosomy, w przeciwieństwie do teratogenów
działają przez całe życie
,
mogą uszkadzać
pojedyncze komórki
(zaś teratogeny całe tkanki i narządy). Jeśli czynnik
mutagenny zadziała na komórkę rozrodczą, zmiana zostanie przekazana do następnych pokoleń,
jeżeli mutacja zachodzi we wczesnym okresie embrionalnym, to istniej szansa na naprawę
uszkodzenia. Jeżeli mutacja wystąpi w pojedynczej komórce, to zmutowane będą wszystkie
komórki pochodzące. Przykłady to promieniowanie, związki chemiczne (silnie mutagenne są
związki ze spalarni medycznych, przede wszystkim
DIOKSYNY).
Mutacje mogą prowadzić do
nowotworów.
Wady wrodzone
Wszelkie odchylenia od prawidłowej struktury bądź funkcji narządu, które jest już obecne przy
urodzeniu. Są bardzo częstą przyczyną chorobowości i umieralności we wczesnym dzieciństwie,
choć nie muszę się ujawnić od razu: polidaktylię i rozszczep wargi/podniebienia widać, wady serca
nie.
Wady wrodzone z podobnymi objawami, ale występujące u różnych dzieci mogą mieć różną
przyczynę. Wtedy mowa o
heterogenności etiologicznej.
Przyczyna wady nie może być określona
wyłącznie na podstawie samego faktu jej wystąpienia. Trzeba sprawdzić czy to wada izolowana,
czy jest częścią zespołu wad. Izolowane wady są zazwyczaj wieloczynnikowe.
Wśród wad wrodzonych:
Malformacje
Wynikają z wewnątrzpochodnych nieprawidłowości embriogenezy, wczesny okres embriogenezy,
np. polidaktylia, oligodaktylia, rozszczep podniebienia, kręgosłupa, warg; wady serca.
Dysrupcje
Przerwania. Wynikają z przerwania lub zakłócenia pierwotnie prawidłowego rozwoju. Wynik
działania czynnika teratogennego, mogą wystąpić w każdym okresie ciąży, np. jamistość mózgu.
Deformacje
Nieprawidłowości kształtu lub proporcji określonej części ciała spowodowane czynnikami
mechanicznymi. Wynikają z mechanicznego zakłócenia prawidłowego wzrostu, funkcji lub
położenia płodu w macicy. Są spowodowane czynnikami, które ograniczają przestrzeń rozwoju
płodu, a czynniki te to np.:
–niski wzrost matki,
–pierwsza ciąża (trudna rozszerzalność macicy),
–mała lub zniekształcona macica,
–duże włókniaki/mięsaki,
–małe wymiary miednicy małej,
–wczesne przyparcie główki do wchodu miednicy,
–nieprawidłowa pozycja (ułożenie poprzeczne),
–małowodzie,
–duży płód,
–ciąża mnoga.
Deformacje zwykle
nie są spowodowane aberracjami chromosomowymi czy chorobami
jednogenowymi.
Zazwyczaj rozwijają się w
II połowie ciąży
, gdy płód jest za duży w stosunku do
macicy. Ponieważ są wywołane czynnikami mechanicznymi, w leczeniu też używa się
czynników
mechanicznych.
Deformacja stóp → fizykoterapia.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]