Geografia fizyczna świata
Geografia fizyczna świata, TiR UAM I ROK, GEOGRAFIA FIZYCZNA ŚWIATA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
W.W. (PerwaldO) #vol. 1
GEOGRAFIA FIZYCZNA ŚWIATA (wykład #1; 2009/2010)
Program:
I. Przedmiot badań i zadania geografii fizycznej świata.
II. Miejsce geografii fizycznej świata w rozwoju historycznym nauk geograficznych (kierunki:
opisowy, systematyzujący, teoretyczno – wyjaśniający, porównawczy, krajobrazowy,
antropogeograficzny, ekologiczny i regionalny).
III. Współczesne cechy rozwoju nauk geograficznych i ich realizacja w geografii fizycznej świata.
IV. Definicja geografii wg Leszczyckiego. Miejsce i miejsce geografii fizycznej świata.
V. Współczesny podział nauk geograficznych i miejsce geografii fizycznej świata.
VI. Przestrzeń w geografii fizycznej świata.
VII. Geografia fizyczna świata jako nauka empiryczna (materiały zbierane poprzez obserwację i
eksperyment)
VIII. Przedmiot badań geografii fizycznej świata (powierzchnia ziemi jako przedmiot badań
geografii fizycznej świata)
IX. Terminy określające przedmiot badań geografii fizycznej świata (system, geosystem,
geoekosystem, epigeosfera, powłoka krajobrazowa, środowisko przyrodnicze, środowisko
geograficzne).
X. Definicja geografii fizycznej świata. Podstawowe problemy badawcze geografii fizycznej
świata.
XI. Krzywa hipsograficzna kuli ziemskiej jako podstawa opisu świata w skali globalnej
(podstawowe piętra hipsometryczne i związane z nimi typy krajobrazu).
XII. Powstanie ziemi, rozmieszczenie kontynentów i oceanów (rozmieszczenie wyżyn, nizin, gór,
jest efektem czynnika tektonicznego).
XIII. Wielkie orogenezy (górotwory)
XIV. Wulkanizm – strefy wulkaniczne na świecie (nazwy wulkanów na świecie)
XV. Strefy klimatyczne kuli ziemskiej
XVI. Wody kuli ziemskiej
a) Oceany i morza
b) Rzeki kuli ziemskiej
c) Reżimy hydrologiczne rzek świata
d) Jeziora kuli ziemskiej
e) Bagna i mokradła kuli ziemskiej
f) Lądolody i lodowce – współczesne zlodowacenia kuli ziemskiej
g) Wyspy świata
XVII. Kontynenty – półkula morska i lądowa, podział kontynentów, granice między kontynentami
a) podstawowy podział kontynentów na góry, wyżyny, niziny.
b) wyżyny
c) góry
XVIII. Strefy glebowe kuli ziemskiej
XIX. Strefy roślinne w poszczególnych strefach klimatycznych
XX. Wielkie strefy krajobrazowe kuli ziemskiej (gorąca, umiarkowana, zimna). Związane z nimi
typy krajobrazów.
XXI. Strefy krajobrazowe w układzie pionowym
XXII. Charakterystyka fizyczno – geograficzna kontynentów (budowa geologiczna –
rozmieszczenie jednostek geologicznych, tarcze, płyty, góry); ukształtowanie powierzchni (góry,
wyżyny, niziny); klimat, wody; sieć rzeczna; jeziora; lodowce; gleby; roślinność; typy morfo...
XXIII. Charakterystyka fizyczno – geograficzna mórz świata.
I. Przedmiot badań i zadania geografii fizycznej świata.
Miejscu geografii fizycznej świata w programie studiów TiR odpowiada wykład o charakterze
syntetyzującym; podstawowym celem jest przedstawienie wybranych elementów środowiska
geograficznego w skali globalnej.
II. Miejsce geografii fizycznej świata w rozwoju historycznym nauk geograficznych (kierunki:
opisowy, systematyzujący, teoretyczno – wyjaśniający, porównawczy, krajobrazowy,
antropogeograficzny, ekologiczny i regionalny).
Rozwój geografii jakkolwiek wiążemy z starożytnością, średniowieczem, oświeceniem,
odrodzeniem, to zorganizowany rozwój geografii wiążemy z początkiem XVIII w. Początek XVIII
w. to rozwój tzw.
kierunku opisowego
. Kierunek opisowy był bardzo ważny dla rozwoju nauk
geograficznych. Oznaczał on wielkie nagromadzenie informacji geograficznej o świecie w oparciu
o zorganizowane ekspedycje ale także podboje kolonialne i wojny. Powodowało to, że zebrana
informacja o świecie była informacją nieuporządkowaną i często przypadkową. Na gruncie
niezadowolenia z kierunku opisowego powstał
kierunek systematyzujący
. Kierunek
systematyzujący sprzyjał uporządkowaniu zebranych informacji o świecie. Np. zgodnie z koncepcją
podziału na kontynenty i oceany, zgodnie z koncepcją podziału na góry, wyżyny i niziny.
Niewątpliwie rozszerzał i uszczegóławiał geografię fizyczną świata. Ale ciągle … zbyt słaby
rozwój teorii naukowej.
Kierunek wyjaśniający
(często nazywany teoretyczno – wyjaśniający)
miał za zadanie rozwój teorii geografii fizycznej świata. A przede wszystkim wypracowanie
podstaw fizycznego obrazu świata (czyli podział na kontynenty, oceany, góry, wyżyny, etc.). Na
początku XIX w. powstaje bardzo ważny kierunek –
kierunek porównawczy.
Kierunek
porównawczy, jako podstawowe zadanie, przyjmuje stosowanie metody porównawczej do
fizycznego opisu świata. Metoda porównawcza jest metodą do dziś stosowaną w geografii fizycznej
świata. Polega ona na porównywaniu badanych elementów, zjawisk na świecie, określaniu różnic i
podobieństw i na tej podstawie formułowanie prawidłowości. Np. mamy pustynie na świecie –
porównujemy je w zakresie budowy geologicznej, rzeźby, powierzchni, podajemy różnice,
podobieństwa i formułujemy prawidłowości. Kierunek geografii porównawczej w bardzo dużym
stopniu bogaci fizyczny opis świata. W okresie międzywojennym w naukach geograficznych
rozwija się
kierunek krajobrazowy
. Kierunek krajobrazowy miał podstawowe znaczenie dla
rozwoju geografii fizycznej świata. Założeniem tego kierunku, to opis świata zgodnie z przyjętą
koncepcją krajobrazu. Kierunek krajobrazowy do nauk geograficznych wprowadził geograf
niemiecki Hetner, a w Polsce spopularyzował ten kierunek, upowszechnił, profesor Stanisław
Pawłowski. Kierunek krajobrazowy miał decydujący wpływ na rozwój geografii fizycznej świata.
Najważniejsza kwestia to rozumienie krajobrazu. Krajobraz, jako otaczająca nas rzeczywistość,
może być wyróżniany przy przyjęciu kryterium fizjonomicznego, czyli opisie krajobrazu na
podstawie jego cech zewnętrznych (w oparciu o jego cechy zewnętrzne). Kryterium fizjonomiczne
jest wstępnym kryterium opisu krajobrazu. Podstawowym kryterium opisu krajobrazu jest
kryterium genetyczne. Czyli wydzielenie krajobrazu w oparciu o kryteria branżowe, których
podstawą wydzielenie jest jeden element, np. budowa geologiczna, rzeźby, innych elementów i na
tej podstawie wydzielenie typu krajobrazu. I po drugie – kryterium kompleksowe, które bierze pod
uwagę dwa i więcej kryteriów, jako podstawę wydzielenia krajobrazu, czyli np. budowę
geograficzną i rzeźbę (najczęściej brane pod uwagę). Krajobraz geografii fizycznej świata, to
owszem, otaczająca nas rzeczywistość, ale także jednostka przestrzenna. Dokonujemy podziału
powierzchni ziemi na typy krajobrazów, jednostki fizyczno-geograficzne. To jest bardzo istotne.
[Zawsze należy podawać autora definicji.]
Krajobraz
- części powierzchni ziemi, posiadające naturalne granice oraz wewnętrzną całość
elementów, obiektów, zjawisk, nazywamy krajobrazem.
[Każda definicja musi być poparta analizą definicji. Analiza definicji obejmuje:
- analizę wyrażeń słownych (każdy wyraz musi być jednoznacznie rozumiany);
- określenie wiarygodności definicji.]
Analiza wyrażeń słownych – to co oznacza każde wyrażenie słowne.
„Części powierzchni ziemi” – określenie jednostki przestrzennej
„Naturalne granice” – musimy przedstawić podstawy wydzielenia granic
„Całość” – oznacza, że traktujemy krajobraz jako system
„Elementy” - budowa geologiczna, rzeźba, gleby, klimat, roślinność, zwierzęta i człowiek.
„Obiekty” - urządzenia wprowadzone do środowiska przez człowieka, np. zabudowa miejska,
wiejska, sieć komunikacyjna
„Zjawiska” - procesy fizyczne i społeczne w środowisku, np. powodzie, opady
[Wiarygodność definicji pod względem geograficznym wymaga realizacji czasu, przestrzeni i
człowieka. Ta trójdzielność jest podstawą wszystkich opisów.]
Czas: „różniące się” – różnicowanie występuje w czasie.
Przestrzeń: „części powierzchni ziemi”
Człowiek: „obiekty”
Definicja jest wiarygodna pod względem geograficznym.
Skrótowy podział krajobrazu z uwzględnieniem ingerencji człowieka:
- krajobrazy pierwotne (naturalne) – te części powierzchni ziemi, które nigdy nie były odwiedzane
przez człowieka, rzadko są odwiedzane;
- krajobrazy zmienione - to te części powierzchni ziemi, które w sposób żywiołowy,
niezorganizowany, zostały zmienione przez człowieka (np. puszcze równikowe). Często mówimy,
że krajobrazy te są krajobrazami rabunkowymi;
- krajobrazy przekształcone – to te części powierzchni ziemi, które w sposób zorganizowany,
planowy, zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju, zostały przekształcone przez
człowieka;
- krajobrazy antropogeniczne – to te części powierzchni ziemi, w których dominują elementy
sztuczne, brak elementów naturalnych, np. zabudowa miejska, kopalnie odkrywkowe, itd.
Tak rozumiany krajobraz we współczesnej geografii fizycznej świata jest podstawą opisu.
Kierunek antropogeograficzny
przede wszystkim zwracał uwagę na miejsce i rolę człowieka w
środowisku geograficznym, a przede wszystkim na relacje, jakie zachodzą między środowiskiem, a
człowiekiem. Podejście antropogeograficzne jest dziś bardzo ważne w opisie krajobrazu.
Kierunek ekologiczny
– ziemię należy traktować, jako siedzibę człowieka. We współczesnej
geografii fizycznej świata obowiązkiem metodycznym jest stosowanie podejścia ekologicznego.
Kierunek regionalny
– zakłada opis fizyczny świata w oparciu o przyjętą koncepcję regionu
fizyczno – geograficznego.
Geografia fizyczna świata w rozwoju historycznym rozwija swój przedmiot badań, doskonaliła
metody badawcze i aktualnie jest samodzielną dyscypliną naukową.
III. Współczesne cechy rozwoju nauk geograficznych i ich realizacja w geografii fizycznej
świata.
Każdy okres rozwoju geografii charakteryzują inne cechy. Biorąc pod uwagę aktualne miejsce
geografii w nauce światowej do tych cech można zaliczyć:
1. Uwzględnienie badania funkcji czasu
2. Ujęcie w procesie (opisie) świata przestrzeni – zajmujemy się kontynentem, światem, regionem
3. Uwzględnienie w opisie fizycznym świata człowieka
4. Opis zasobów przyrodniczych świata (rzeźba, budowa geologiczna, gleby, roślinność)
5. Przedstawienie koncepcji podziału powierzchni ziemi na jednostki przestrzenne (góry, wyżyny,
niziny, kontynenty)
6. Przedstawienie koncepcji wpływu procesów katastrofalnych na współczesny rozwój powierzchni
ziemi (huragany, powodzie)
7. Rozwój teorii naukowej
8. Rozwój piśmiennictwa naukowego (książki na temat fizycznego świata)
9. Rozwój badań ilościowych
10. Rozwój badań o charakterze aplikacyjnym (czyli wykorzystanie teorii w praktyce)
11. Rozwój badań we współpracy międzynarodowej.
To są współczesne cechy, które powinny być uwzględnione w geografii fizycznej świata, jeżeli
geografia fizyczna świata chce być samodzielną dyscypliną naukową.
IV. Definicja geografii wg Leszczyckiego. Miejsce i miejsce geografii fizycznej świata.
Definicji geografii jest bardzo dużo, jednak jest jedna podstawowa – geografa Leszczyckiego.
Zadaniem każdej dyscypliny naukowej jest, ażeby odszukać swoje miejsce w tej definicji.
Geografia
– jest nauką o zróżnicowaniu przestrzennym struktur fizyczno – geograficznych i
społeczno – ekonomiczno – geograficznych i ich wzajemnych powiązaniach.
Analiza wyrażeń słownych:
„Geografia” - określenie przedmiotu badań
„Zróżnicowanie” - określa różnicowanie powierzchni ziemi na krajobrazie
„przestrzeń” - wiadomo
„struktura” - w definicji Leszczyckiego to jest jednostka przestrzenna – w odniesienieu do geografii
fizycznej świata, będzie to kontynent, ocean, góra, wyżyna, nizina – jednostak fizyczno –
geograficzna.
„struktura fizyczno – geograficzna” - jednostki fizyczno - geograficzne
„struktura społeczno – ekonomiczno – geograficzna” - jednostki społeczno – ekonomiczno –
geograficzne
„powiązania” - dotyczą związku zależności pomiędzy poszczególnymi strukturami, dotyczą
powiązań jakościowych, ilościowych, pomiędzy poszczególnymi strukturami.
Wiarygodność definicji:
funkcja czasu – zróżnicowaniu
przestrzeń – „przestrzeń”
człowiek - „społeczno – ekonomiczne”
Definicja jest wiarygodna pod względem geograficznym, ponieważ realizuje funkcje czasu,
przestrzeni i człowieka.
Przedmiot badań geografii fizycznej świata.
Przedmiotem badań geografii fizycznej świata jest powierzchnia ziemi, traktowana jako system
(zgodnie z koncepcją teorii systemu Berfalantego)
Powierzchnia ziemi jest systemem otwartym o charakterze heterogenicznym (zróżnicowanym
wewnętrznie).
Schemat przedmiotu badań geografii fizycznej świata:
Jest to wycinek powierzchni ziemi.
W strukturze powierzchni ziemi, traktowanej jako przedmiot badań geografii fizycznej świata,
wydzielamy sfery: atmosferę, biosferę (z światem roślinnym i zwierzęcym), antroposferę (część
przestrzeni, w której żyje i działa człowiek), morfosferę (rzeźba powierzchni ziemi), hydrosferę
(wody powierzchniowe – rzeki, jeziora oraz wody podziemne), litosfera (budowa geologiczna
ziemi), pedosfera (górna część litosfery – warstwa glebowa).
Schemat jest nieważny, jeśli nie ma oznaczonych strzałek.
W uszczegóławianiu przedmiotem badań geografii fizycznej jest badanie związków, zależności,
współoddziaływań, między poszczególnymi sferami i ujęcie ich w sposób jakościowy i ilościowy.
X. Definicja geografii fizycznej świata. Podstawowe problemy badawcze geografii fizycznej
świata.
Geografia fizyczna świata
– bada powierzchnie ziemi i jej poszczególne struktury pod względem
budowy, składu materialnego, rozwoju, rozczłonkowania terytorialnego i uwzględnienie
działalności człowieka.
Wyrażenia słowne:
„powierzchnia ziemi” - spełnienie wymogów schematu
„struktury” - jednostki fizyczno – geograficzne – kontynenty, oceany, góry, wyżyny, niziny
„budowa” - układ poszczególnych sfer
„rozwój” - ewolucja powierzchni ziemi
„skał materialny” - cechy fizyczne i chemiczne poszczególnych sfer, np. skład powietrza, wody, itd.
„rozczłonkowanie terytorialne” - podział na kontynenty, oceany, góry, wyżyny, niziny.
Wiarygodność definicji:
Funkcja czasu:
Przestrzeni:
Człowieka:
Podstawowe problemy badawcze geografii fizycznej świata:
1. Powstanie ziemi
2. Budowa powierzchni ziemi
3. Rozczłonkowanie powierzchni ziemi na kontynenty i oceany w układzie historycznym
4. Współczesny podział powierzchni ziemi na kontynenty i oceany
5. Współczesny podział powierzchni ziemi na jednostki przestrzenne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]